Boos Boos Boos

Vandaag in De Standaard:

Het heeft al bij al nog lang geduurd. Het gemor in ‘de provincie’ over ‘de Randstad’ bestaat al heel lang. Nederland is Holland niet, al schijnen ze dat in Den Haag, in Amsterdam natuurlijk, en ook in Rotterdam, de grote steden in de provincies Noord- en Zuid-Holland, wél te denken. De spreekwoordelijke arrogante Hollander met zijn veel te grote bek komt daar vandaan, en dat type werd en wordt in de provincies niet gesmaakt. ‘Import’, zeiden wij vroeger in Twente, mijn geboortestreek in de provincie Overijssel, over dat soort blaaskaken. 

Ik studeerde in Groningen, gaswingewest voor heel Nederland. Voor de rest kon de provincie in de stront zakken, wat ze door al het weggepompte gas de laatste jaren ook letterlijk doet, begeleid door aardbevingen die huizen onbewoonbaar maken. Het is een gebied in het noorden van het land dat altijd al stiefmoederlijk behandeld werd: cultureel gesproken, economisch gesproken. De immense schade (zowel materieel als immaterieel) die door de gasboringen zijn aangericht, hebben de regering tot op de dag van vandaag niet tot royale vergoedingen weten te brengen. 428 miljard winst werd er in zestig jaar geboekt, waarvan de staat bijna 364 miljard opstreek. De befaamde Delta-werken in Zeeland waren zonder het Gronings gas niet mogelijk geweest. Maar ze kunnen daar in het noorden nog steeds doodvallen. Stank voor dank. Geen wonder dat al in 2002 een ‘Partij voor het Noorden’ werd opgericht die de onafhankelijkheid van Groningen bepleitte.

En nu wint de BoerenBurgerBeweging. De provincie wreekt zich. En dat juist bij de Provinciale Statenverkiezing. Zou het werkelijk zo zijn?

Opvallend is dat de BBB overal de eerste partij geworden lijkt te zijn, óók in de provincies Noord- en Zuid-Holland, daar waar de alles beter wetende Hollandse breedbekkikkers wonen. In de tweede plaats volgt de BBB het scenario van bijna alle protestpartijen die in Nederland sinds Pim Fortuyn het licht zagen, en waarvan de meeste na een raketachtige start en heel veel bloedserieuze analyses van de kant van de media over ‘aardverschuivingen in het politieke landschap’, meestal na een jaar of wat spoorloos verdwenen. Thierry Baudet van Forum voor Democratie, de vorige partij die voor zo’n aardverschuiving zorgde, werd in deze verkiezingen van de kaart geveegd. Alleen Geert Wilders’ PVV houdt min of meer stand (vooral in Limburg).

Het is niet gezegd dat ook de BBB dat lot beschoren is. De partij lijkt beter georganiseerd te zijn dan haar voorgangers. Maar de parallel met andere nieuwe partijen blijft: de partij is meer tégen dan vóór iets, of toch vooral in de ogen van hen die ervoor hebben gestemd. In de rafelranden van de BBB houden zich, zoals tegenwoordig gebruikelijk bij protestpartijen, twijfelachtige figuren op die racistische praatjes verkopen en aan complotdenken doen (al heeft dat met het streven van de BBB niets te maken). Ook geweld wordt niet geschuwd. Men is Boos Boos Boos.

Op de draconische stikstofmaatregelen die in Nederland getroffen zijn? Ongetwijfeld. Maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het om meer gaat dan dat. Dat boeren die vroeger door de politiek gedwongen werden aan schaalvergroting te doen en fors te investeren in milieuvriendelijke technologieën nu voor dat alles worden gestraft, is een gotspe. Dat diezelfde boeren zeggen dat iedereen zijn stukje vlees dan straks uit het buitenland moet halen omdat alle beesten hier weg zijn, is gezien het aantal voor de slacht gehouden beesten per vierkante kilometer in Nederland (en in België) natuurlijk om te lachen. 45% van alle landbouwgrond schijnt nodig te zijn om al die beesten te voeren. Er zijn andere mogelijkheden.

Maar daar zit nu net het probleem: over die andere mogelijkheden gaat het nooit. De boerenstiel is, net als vrijwel alle andere sectoren van het leven, in het keurslijf van een bepaald soort ondernemerschap gedwongen. Al minstens sinds de jaren tachtig zijn burgerschap en ondernemerschap in toenemende mate synoniemen geworden, en de traditionele partijen hebben daar actief aan meegewerkt. Een burger is iemand die zijn eigen boontjes dopt, efficiënt werkt en een zo hoog mogelijk rendement haalt. Ook traditioneel ver van dit soort denken verwijderde sectoren moeten eraan geloven. Schilders, acteurs, schrijvers, filmmakers — dat zijn ‘culturele ondernemers’ geworden, bijvoorbeeld. Ook de zorgsector is van dit denken doordesemd, om over onderwijs maar te zwijgen. Er is bij dat alles geen ruimte meer voor mensen, voor werkelijk gemeenschapsdenken. 

Hoewel ik het sterke vermoeden heb dat het eclatante succes van de BBB, en dan vooral de stemmen van de vele burgers die zich normaliter aan boeren niet al te veel gelegen laten liggen, met een (grotendeels onbewust) protest tegen de wurggreep van een louter economisch en ontmenselijkend redementsdenken te maken heeft, lijkt de BBB zelf zich daar niet echt mee bezig te houden. Ze speelt haar rol in het iedereen-tegen-iedereen dat door dat denken wordt uitgelokt. 

De strijd die de BBB voert, is die voor het behoud van de boer die volgens neoliberale recepten zijn werk kan blijven doen. Het verkiezingsprogramma legt weliswaar de nadruk op gezondheid (gezonde bodem, gezonde planten, dieren, boeren, burgers, maar ook ‘gezonde economie’ en dus ‘voldoende ontwikkelingsruimte voor producenten die ervoor kiezen in Nederland te blijven’), maar stelt zich toch diametraal op tegenover de als leugenachtig voorgestelde milieubewegingen en zelfs de wetenschap, die op hun manier gezondheid bepleiten. Voor een werkelijke verandering zal de BBB dus niet zorgen; voor een oplossing van de huidige problemen al evenmin. Daarvoor blijft het wachten op de radicale ommezwaai die ons verlost van de ijzeren en ijzige greep van een denken dat ons uit naam van winst en groei ons eigen welzijn ontzegt.