Ik heb weleens de neiging om bij bepaalde netelige kwesties uit te roepen dat de oplossing niets met links of rechts zijn te maken heeft, maar alleen met eenvoudig fatsoen. Dat mijn haar overeind komt wanneer ik lees dat investeringssubsidies die de overheid aan een bepaald (en meestal een niet bepaald klein) bedrijf heeft gegeven, werden aangewend voor bonussen en de uitkering van dividenden, heeft niets te maken met overdreven linkse sympathieën. Ook ter rechterzijde zouden ze moeten zeggen dat zoiets onfatsoenlijk, immoreel is, en het bedrijf in kwestie dwingen de subsidie terug te storten. Maar bestaat fatsoen onafhankelijk van je politieke voorkeur, van ideologie?
Toen meer dan een jaar geleden in Berlijn plannen werden gesmeed om een deksel te zetten op de ongebreidelde stijging van de huurprijzen (de ‘Mietendeckel’), kwam er veel tegenwind. De redenering was dat van bovenaf opgelegde huurmatiging uiteindelijk tot nog meer woningnood zou leiden. De reden? Omdat zij die investeren in het bouwen van nieuwe woningen, daar vanwege het ‘huurdeksel’ vanaf zouden zien. Niet genoeg winst. Dat wil zeggen: niet de verhoopte 30 procent, maar misschien maar 10 of zo. Daar komen projectontwikkelaars niet meer voor uit bed. Ik vind dat schandalig.
Dezelfde hysterische reactie zie je als het gaat om de opheffing van patenten op covid-19-vaccins. Het zou ‘strategische en geopolitieke zelfverminking’ zijn, buldert professor Marc de Vos in Trends deze week – met altijd diezelfde redenering: big pharma maakt exorbitant veel winst, weet ook De Vos, maar die hebben ze dan ook nodig om voortdurend nieuwe medicijnen te blijven ontwikkelen (soms zelfs medicijnen waarvoor de ziekte nog moet worden uitgevonden, maar dat terzijde). Ik snap die redenering.
Als schrijver die afhankelijk is van auteursrechten die door vrijwel iedereen genegeerd en geschonden worden, ben ik niet tegen de bescherming van geestelijk eigendom. En dat er winst gemaakt moet worden om te investeren in nieuwe medicijnen, een zoektocht met altijd onzekere uitkomst, lijkt me logisch. Maar bij deze wereldwijde pandemie, waarvan zoals te verwachten viel vooral de armere landen de grootste slachtoffers zijn, is een paar patenten opheffen toch niet het einde van de wereld? Het is een uitzondering op een praktijk die zijn eigen logica heeft, niet het einde van die logica, wat je daar verder ook op ideologische gronden van vindt.
En het is ronduit onfatsoenlijk om het niet te doen. Immoreel. ‘Vaccinapartheid’, zeggen ze zelfs in Zuid-Afrika. Die opheffing lost niet meteen alle problemen op, maar is een eerste noodzakelijke stap in de enige juiste richting. Nu sterven er mensen vanwege die patenten. Je zou de ceo’s, maar ook de politici die aarzelen om de stap te zetten, of ze nu links of rechts zijn, daarvoor eigenlijk hoofdelijk aansprakelijk moeten stellen.
Het is natuurlijk naïef om te denken dat mijn appel aan fatsoen ideologisch neutraal is als het onfatsoen in politiek en zakenwereld zo duidelijk te maken heeft met een van de kenmerken van de neoliberale ideologie: de verheerlijking van hebzucht, zelfs als het tot doden leidt. Dat hebzucht vroeger een van de hoofdzonden was, is zelfs de tegen opheffing stemmende christendemocratische EVP vergeten.
Marc Reugebrink — De Inwijkeling 