Enige tijd geleden belde een bevriend auteur met de vraag of we nog eens konden praten over het typoscript van zijn nieuwe roman. Ik had zijn nieuwe roman al gelezen, maar nu, zei hij, had zijn uitgever het onzalige idee gehad er een ‘sensitivityreader’ overheen te laten gaan. Hij twijfelde nu toch over sommige passages.
De ‘reader’ in kwestie, zo bleek, vond dat mijn vriend zich wel heel erg als een witte cisman opstelde. Ik keek hem nog eens aan: onmiskenbaar een witte cisman. De ik-figuur in zijn nieuwe boek is dat ook. Die is zelfs seksistisch te noemen en komt er soms niet al te best van af. Maar een en ander is in het boek verbonden met nog veel andere kwesties die eerder op wanhoop dan op toxische mannelijkheid wijzen. Wat een lul, dacht ik soms toen ik zat te lezen, want om vergoelijking gaat het niet. Maar ook die lulligheid maakt deel uit van een complex personage dat je niet tot één aspect kunt herleiden.
Het is dat ongewisse, het paradoxale van de wereld dat voor mij aan literatuur zijn specifieke waarde geeft, dat maakt dat ik na lezing de (voor)oordelen, ethische standpunten en heilige overtuigingen waarmee ik mij dagelijks staande houd, opnieuw bevraag. Goede boeken laten zich niet reduceren tot één standpunt. Het zijn vooral sensitivityreaders die dat doen.
Het is geen specifiek probleem van de literatuur (of kunst in het algemeen). We zitten volop in een periode waarin de al te comfortabele waarheden van sommigen overal worden bevraagd, al dan niet met een beschuldigende ondertoon. In de meeste gevallen is dat volkomen terecht. Wat me echter bij de meeste protesten opvalt, is dat ze uiteindelijk vooral de zelfbevestiging tot doel lijken te hebben.
Er is iets mis met de lettercombinatie lgbtqia+, voor zover ik weet de laatste samenvatting van een beweging die voor iedere seksuele oriëntatie een eigen letter heeft. De plus doet vermoeden dat de mogelijkheden nog niet uitgeput zijn. Die lettercombinatie bevrijdt de betreffende personen niet, ze sluit hen op in de eigen oriëntatie.
Ik zie in de eerste plaats ménsen: troebele wezens met edele aandriften en duistere verlangens. Voor zover iemand vanwege zijn of haar (of hun) seksuele oriëntatie het recht op die menselijkheid wordt ontzegd, stem ik volledig in met het protest. Maar sommige van de huidige emancipatiebewegingen creëren hun eigen sensitivityreader. Ze zijn niet uit op respect voor hun rechten als mens (onafhankelijk van de oriëntatie), maar reduceren alles tot de bevestiging van de eigen voorkeur, of zelfs: van het eigen kleine ik.
Het is natuurlijk weloverwogen eigenbelang wanneer ik nu zeg dat het lezen van goede literatuur een oplossing kan bieden …
Marc Reugebrink — De Inwijkeling 