Duitsland was lange tijd een voorbeeldig schuldbewust land. Men zou voor minder. Zelfs een beetje zwaaien met de Duitse vlag werd lang als hoogst ongepast beschouwd. Over het ‘WM-Sommermärchen’, het zomersprookje tijdens de wereldkampioenschappen voetbal in 2006, wordt tot op de dag van vandaag met zorgelijke blik gepraat. Het Duitse team kwam toen niet verder dan de halve finale, maar in Duitsland zelf ontstond (voor het eerst sinds 1945, zo leek het wel) een gevoel van nationale eenheid en trots. Men zwaaide onbekommerd met Duitse vlaggen.
Dat Hollanders zich massaal uitdossen als een losgeslagen bos wortelen en hossend door de straten gaan onder het brullen van liederen — ach, dat is bijna vertederend. Maar veel Duitsers bij elkaar op pleinen, zwaaiend met hun nationale driekleur? Eng.
Wanneer houdt historische schuld eigenlijk op? Er zijn in Duitsland al langere tijd stemmen die zeggen dat het tijd wordt eindelijk eens de ‘Schlußstrich’ te trekken — een streep te zetten onder het duistere verleden. Die stemmen zijn niet alleen te horen bij de ultra-rechtse partij AfD. Ze komen ook uit de hoek van politiek onverdachte jongeren die zich voor de Holocaust niet langer verantwoordelijk voelen. Overal in Duitsland zie je dat men historische, allang verdwenen gebouwen opnieuw tot in detail reconstrueert. Middenin Berlijn verrijst een getrouwe kopie van het ‘Stadtschloß’ van de Hohenzollers, inclusief het balkon waarop Kaiser Wilhelm II de Eerste Wereldoorlog aan een enthousiaste menigte verkocht, en wat later Hitler de Tweede.
‘Men herbouwt een Duitsland van voordat het fascisme bestond,’ zegt de Berlijnse dichter en essayist Max Czollek daarover. Men probeert 1933-1945 als bedrijfsongeval in een verder roemrijke Duitse geschiedenis weg te poetsen, meent hij. Voor hem moet Duitsland altijd een ‘post-nationaalsocialistische’ staat blijven. Het antifascisme, de drijvende kracht achter de wederopbouw van Duitsland na 1945, maar sindsdien ten onrechte enkel geassocieerd met extreem links, dient het leidende beginsel van Duitsland te zijn en te blijven.
Ondanks de donkere wolken boven Duitsland blijft het land met het voeren van zelfs deze discussies toch een voorbeeld. Het is een vorm van voortgezet schuldbewustzijn. In België trekt men beelden van hun sokkels, maar dat lijkt op dit moment meer een emotionele reactie op recente gebeurtenissen dan het resultaat van een gedegen ‘Vergangenheitsbewältigung’ — het innerlijk verwerken van het verleden. Daarvoor ontbreekt Congo nog te veel in het reguliere geschiedenisonderwijs en überhaupt in het algemeen bewustzijn. Misschien dat Patrick Dewaels verzoeningscommissie een stap voorwaarts is, als die zich tenminste niet beperkt tot de periode van het kolonialisme alleen, maar ook de pijn en woede van de generaties daarna meeneemt, zoals David Van Reybrouck recentelijk op facebook stelde.
Soms denk ik dat we op een omslagpunt zitten: we hebben de doden van Hitler geteld, we hebben de doden van Stalin en Mao geteld, we hebben de achterliggende ideologieën met de vinger gewezen. Terecht. Misschien zijn we nu toe aan het tellen van de doden die ons zich democratisch en vrijheidslievend wanende kapitalisme heeft gemaakt en nog steeds maakt?
Marc Reugebrink — De Inwijkeling 