In Berlijn bezocht ik een avond over ‘mannelijkheid’, of liever: ‘mannelijkheden’, zoals op de poster stond. De boekhandel zat stampvol, en de gemiddelde leeftijd leek me eerder rond de dertig, dan rond de vijftig te liggen, zoals in onze contreien bij literaire avondjes gebruikelijk is. Minstens evenveel mannen als vrouwen – ook een zeldzaamheid op dergelijke avonden, waar vrouwen doorgaans het leeuwendeel van het publiek uitmaken.
Het meervoud ‘mannelijkheden’ deed vooraf vermoeden dat het een behoorlijk woke avondje zou worden. Woke werkt als een splinterbom op de simpele dichotomieën waarmee we het vroeger moesten doen, en bij het gebruikte meervoud viel dus te verwachten dat ‘mannelijkheid’ als zodanig die avond ten grave gedragen zou worden ten gunste van allerlei verschillende vormen die de mannelijkheid kan aannemen. Lastig. Maar logisch. Zelfs als je het houdt bij alleen de zo verguisde ‘witte heteroseksuele cis-man’ is er tussen een Italiaan en een Belg op het vlak van mannelijkheid al een wereld van verschil.
Opvallend was dat de sprekers niet, zoals te doen gebruikelijk bij woke, uit waren op de trotse bevestiging van hun specifieke vorm van mannelijkheid, maar vooral probeerden te ontkomen aan datgene waarmee mannelijkheid vandaag, vaak vanuit een meer feministische hoek, wordt geassocieerd: de toxische mannelijkheid, de altijd als eervol omschreven zaken als kracht, moed, hardheid, enzovoorts. Elk jongetje heeft er tijdens het opgroeien mee af te rekenen, en voelt er zich meer of minder comfortabel bij. Seksuele oriëntatie speelt daarbij een rol, afkomst ook, sociale klasse, etniciteit.
Aan de poging om aan de gebruikelijke definitie van mannelijkheid te ontsnappen, zat ook een politieke kant. Dat men in Berlijn in de eerste plaats dacht aan de groot- en overgrootvaders die hun mannelijkheid in het nazisme uitleefden, lag gezien het gezelschap voor de hand. Maar dat stond niet los van de opkomst van de rechts-extremistische AfD in Duitsland. En dat op zijn beurt niet van het succes van radicaal-rechtse partijen elders in Europa.
De radicaal-rechtse golf die Europa overspoelt, lijkt het clichébeeld van de mannelijkheid opnieuw bovenaan de agenda te willen plaatsen. Men zoekt het herstel van wat dan ‘de traditionele rollenpatronen’ heet. De aanval op ‘wokeness’ is een vast onderdeel van de strategie waarmee men kiezers over de streep probeert te trekken. Het is een protest tegen de versplintering van begrippen, een altijd riskante zoektocht naar eenvoudige overkoepelende termen.
Dat de kanttekeningen bij de clichéopvatting van mannelijkheid in de boekhandel niet leidden tot de formulering van nieuwe identiteiten, was positief. Dat cliché bleef op die manier een ijkpunt. Dat soort mannelijkheid werd niet ontkend, maar wel serieus genuanceerd. Voor het feminisme is dat een grote stap voorwaarts. ‘Als mannen zich niet bewust worden van de manier waarop ze leven, zal de bevrijding van de vrouw nooit plaatsvinden,’ schreef Annie Ernaux. De vraag is of die bewustwording inmiddels niet te laat komt om het rechts-extremisme nog in te dammen.
Marc Reugebrink — De Inwijkeling 
Een gedachte over “Vandaag in DSAvond: mannelijkheden.”