Betrouwbaar

Inmiddels publiceerde De Reactor de recensie die ik schreef over Peter Terrins De bewaker. Vervolgens schrijft Elsbeth Etty in een column dat De reactor zijn inhoud vooral van NRC zou betrekken en zou doen aan ‘gratis bevoorrading’. Hoelang kan een mevrouw in haar eigen navel roeren en blijven poseren als kritisch journaliste voordat iemand haar eens de wacht aanzegt, liefst uit haar eigen kringen? En zou zij niet, voor straf, de recensenten die tot nu toe hebben bijgedragen aan De Reactor uit eigen zak de honoraria moeten betalen die bij NRC gebruikelijk zijn? De verwatenheid in journalistieke kringen loopt soms toch echt wel de spuigaten uit.

In DS van dit weekend staat een groot interview met de hoofdredacteuren van de VRT, Liesbet Vrieleman, Kris Hoflack en Wim Willems — en wat me opvalt, is dat de cirkelredenering een van de meest geliefde stijlfiguren van deze dame en heren is. Voorbeeld: de interviewer (Steven De Foer) stelt enkele kritische vragen bij het feit dat het tv-journaal afgelopen maandag opende met de verdwijning van de kleuter Younes. ‘Het blijft gaan om één kind’, stelt De Foer. ‘Erg, maar weinig relevant vergeleken met het wereldnieuws, zoals de start van het proces van de spilfiguur van de laatste grote oorlog in Europa.’ Hij krijgt meteen lik op stuk, want het ging om een proces waar de verdachte niet kwam opdagen. ‘Dus kozen wij voor het kind’.

Het staat er niet letterlijk, maar eigenlijk bedoelt, in dit geval Wim Willems, dat een lege stoel minder aantrekkelijk is om te laten zien dan ontzette buurtbewoners, rondwadende politiemannen in duikerpakken en een langsscherende helikopter. Bijna pervers is de volgende redenering: ‘We zijn allemaal een stuk gevoeliger geworden voor wat er gebeurt met kinderen sinds de affaire-Dutroux in 1996.’ Daarmee wordt de aandacht voor de verdwijning van een kind onmiddellijk in de sfeer getrokken van kindermisbruik en andere horror — terwijl daarvoor vooralsnog geen aanleiding is. Ik weet niet of meneer Willems het doorheeft, maar dit is sensatiezucht verkopen als morele bekommernis. Zet dat eens af tegen een opmerking van net daarvoor: ‘We zitten in een informatiemaatschappij. Alleen diegenen die betrouwbare informatie kunnen afleveren, zullen overleven.’ Ik vind een hoofdredacteur die zo redeneert, weinig betrouwbaar.

Maar mooier nog — en daarmee is de cirkel rond — is de toevoeging van Kris Hoflack nadat Willems de verdwijning van een kleuter als hoofditem van het journaal verdedigd heeft door de affaire Dutroux uit de kast te halen. Hoflack zegt: ‘Die verdwijning is het nieuws waarover iedereen praat.’ Ja maar… toch pas nádat het journaal die verdwijning tot het wereldnieuws van de dag had bevorderd? Of niet? Het doen voorkomen alsof die verdwijning het hoofditem is omdat iedereen erover praat, lijkt me, alweer, een perverse omkering van wat werkelijk het geval is. En dan: in het journaal hoorden we niets over Trescilla Mahieu (verdwenen op 4 september), Tiphaine Taton (verdwenen op 18 juni), Sylia Kasprowicz (verdwenen op 26 mei), noch lag het journaal dagen met de camera voor het huis van de verdwenen personen om aangeslagen of zelfs verdachte, danwel door voortdurende aandacht verdacht gemaakte personen in beeld te brengen.

Op dezelfde manier hoor je tv-mensen altijd praten over ‘wat de mensen willen’. Ik denk daarbij altijd: wilden de mensen een iPod voordat die bestond? Nee, enkel nu ze er zijn, willen we graag zo’n MP3-speler hebben. Het geklets over de wensen van de kijker/luisteraar dient alleen maar om te maskeren dat er in plaats van een duidelijk ideologisch gemotiveerd programma eigenlijk alleen plat marktdenken ten grondslag ligt aan wat men bij de tv zoal doet. Dat is ook een ideologie, maar natuurlijk niet één die strookt met de bewering dat betrouwbaarheid hoog in het vaandel staat.

De Foer brengt ook nog even de stiefmoederlijke behandeling van cultuur tersprake. En ja hoor, onmiddellijk is er daar weer de typische Auguste Reyerslaanverkramping: ‘Kom zeg,’ reageert Liesbet Vrieleman als gestoken, ‘we brengen meer cultuur dan ooit. Breed, dat geef ik toe, K3 hoort daar ook bij, maar we werken dan ook voor een breed publiek.’ Het punt is natuurlijk dat wanneer er gevraagd wordt naar het aandeel ‘cultuur’ juist níét K3 wordt bedoeld — dat is showbizz, en daarvoor dient De Rode Loper, een programma dat ik nooit zie omdat het me niet interesseert (ik hoop dat dat mag en dat het niet meteen elitair wordt bevonden). Er is geen reden K3 nog eens op te voeren in een journaal en het ‘cultuur’ te noemen.

En ja, het is waar: Lieven Vandenhaute heeft een wekelijkse rubriek in Terzake, zoals Kris Hoflack in herinnering brengt. Maar veel meer dan op een Rode Loper-achtige manier over de bekendste figuren uit de wereld van kunst, theater en literatuur spreken, mag hij daar natuurlijk ook niet. Die man heeft meer in zijn mars, denk ik, maar is ook maar gebonden aan het format dat hem grotendeels verhindert om ooit eens werkelijk de diepte in te gaan. Daarvoor is men aan de Reyerslaan als de dood — waarbij de radio dan nog het nodige voorheeft op de tv. Het is de reden dat er maar geen fatsoenlijk boekenprogramma van de grond komt, en dat het enkele kunstprogramma dat er vertoond wordt vaak uit de stal van de BBC, of een enkele keer van de VPRO komt — programma’s die dan natuurlijk wel steevast worden uitgezonden op het uur voor adult entertainment. De werkelijke porno van vandaag de dag is in de ogen van de netmanagers vooral de cultuur, zo lijkt het wel.

Maar laat ik niet afdwalen (en afdalen) naar die discussie — die altijd even onverkwikkelijk is, en altijd eindigt in platitudes over ‘elitisme’ en ‘populisme’. Zolang kennis van zaken verward wordt met elitisme is er geen hoop dat de discussie ooit eens op niveau komt. En zolang niet wordt erkend dat het ‘werken voor breed publiek’ niets anders is dan plat marktdenken dat zijn eigen ideologische vooronderstellingen probeert weg te moffelen achter een soort dienstbaarheid aan de bevolking, komen we met de hele zaak ook niet veel verder. Dat ‘brede publiek’ is in de ogen van hoofdredacteuren blijkbaar een amorfe klomp gelijkgestemde, gelijkaardige, gelijkbenige, gelijkgeknipte, gelijkgerichte runderen. Werkelijk, je zou bijna gaan veronderstellen dat instellingen als de VRT gebaat zijn bij een dictatoriaal regime dat de koppen eindelijk eens allemaal dezelfde kant op krijgt. Een breed publiek, dames en heren, is een uiterst gediversifieerd publiek — enfin, in wat zich een democratie noemt, althans.

Hoe zei Davies dat ook alweer in Flat Earth News: iets over de morele plicht van de journalistiek om de waarheid weer te geven (nog iets anders dan betrouwbaar zijn, misschien?), en over de onmogelijkhei
d van objectiviteit. Iedere stiel kent zijn eigen spagaat…