Elly

Gisteren in korte tijd onderstaand stuk geschreven voor De Standaard en al voordat ik zelf goed en wel uit bed was (de boekpresentatie van Bart Koubaa’s De vogels van Europa, een boek waarnaar ik om allerlei redenen zeer nieuwsgierig ben, maakte de nacht kort) vanmorgen een mail ontvangen die me waarschuwde dat men mijn bijdrage bij boek.be en bij uitgevers hoogstwaarschijnlijk niet heel erg zou smaken. Misschien niet, nee.

Ik maak altijd een onderscheid tussen wat ik mijn uitgever noem (De Bezige Bij Antwerpen), en de uitgeverij waarvan De Bezige Bij Antwerpen met nog een heleboel andere uitgeverijen deel uitmaakt: WPG. De werkzaamheden van de een wil ik graag verdedigen, ook tegenover meer puristische collegae die menen dat DBBA zich met de uitgave van sommige boeken niet zo moet ‘verlagen’. De werkzaamheden van het grote concern boven DBBA bezie ik toch altijd met enig wantrouwen. Wat ik hieronder schrijf over de houding die men in die echelons tegenover auteurs aanneemt, is onder meer gebaseerd op een recente aanvaring die ik met dat concern had over financiële kwesties en percentages rond een bepaald project (ik blijf hier bewust vaag over de details). Men doet soms voorstellen die veel weg hebben van wat we kennen uit de romans van Mario Puzo en de films die daarop zijn gebaseerd: ‘they make you an offer you can’t refuse’. Zonder overleg vooraf, zelfs zonder respect voor bestaande contracten.

Het lijkt erop dat men op dat hogere niveau niet werkt met het oog op de belangen van auteurs, lezers of de literatuur, maar is overgeleverd aan een louter economische logica die eerst van het specifieke product dat zij aan de man brengen alle specifieke kenmerken wegneemt. Dat het product bijvoorbeeld een literair werk is, en dus functioneert binnen een specifieke context die heel anders is dan die voor kook- en hobbyboeken, is binnen die logica van geen tel. En zelfs dat het om een boek gaat lijkt van ondergeschikt belang. Binnen de geldende logica is er geen verschil tussen een boek, een cd, een varken, een auto, een… enzovoorts.

Ik neem aan dat aan die zijde mijn bedenkingen dan ook als naïef, en in ieder geval als hoogst ongewenst overkomen. Men zal aan Vlaamse zijde sowieso de smoor in hebben dat die Hollanders dit ideetje voor een ‘Spotify voor boeken’ als eerste in de praktijk hebben weten te brengen, want dergelijke ideetjes circuleren ook al langere tijd beneden de Moerdijk. Komt daar ook nog eens zo’n auteurtje doorheen fietsen die van dit soort zaken eigenlijk geen verstand heeft, zo’n romantische, tere ziel die waarschijnlijk met het middenstandsgedeelte van zijn vak niks te maken wil hebben… 

Mij zou het inderdaad niet ongenegen zijn als het zo was dat ik alleen maar boeken hoefde te schrijven en dat er vervolgens een team rond mij zou opstaan dat die boeken (en vervolgens ook mij) met succes aan de man bracht, en dat alles zonder dat ik mijn o zo tere kunstenaarsziel ook maar één keer hoefde te compromitteren. Dat ik een auteur mocht zijn die na een vermoeiend optreden door wat ranke stagiaires met zachte doeken werd afgewreven om vervolgens in een auto huiswaarts gereden te worden en in bed gelegd door de uitgever zelve. Ooit, toen ik deel uitmaakte van de redactie van een literatuurfestival in Groningen, kreeg de heer Mulisch ei zo na een dergelijke behandeling: met de taxi opgehaald uit Amsterdam en na het optreden (en na een copieuze maaltijd in een goed restaurant uiteraard) weer teruggebracht, de voor die tijd gigantische gage cash uitbetaald in het kantoor van de directeur van de Schouwburg van Groningen, en, zo zag ik, door de heer Mulisch rustig nog eens nageteld — alleen die ranke stagiaires ontbraken. Dat is nog eens wat anders dan met een koffertje boeken in je eigen auto stad en land afrijden om voor weinig mensen in een of ander centrum het beste van jezelf te geven, toch nog drie boekjes te slijten, en na een pintje weer de nacht in en huiswaarts te gaan. Soms lijk ik meer op een huis-aan-huis stofzuigerverkoper.

Om maar te zeggen: ik weet wel ongeveer hoe de vork in de steel zit, en lijk in niets op de schrijver die ik soms droom te mogen zijn. Ik ben me ook zeer goed bewust van de teruglopende verkoop van met name literaire fictie. Maar desalniettemin blijf ik mij verzetten tegen remedies waarin het onderscheid tussen cd’s en boeken, laat staan literaire boeken, niet meer wordt gemaakt en enkel de allesnivellerende economische logica telt. Zoals ik me blijf verzetten tegen de behandeling van auteurs als quantité négligeable binnen dit verhaal. 2,99 voor tien boeken is domweg niet mogelijk zonder dat er anderen zijn die ervoor betalen (de schrijver is dan zelfs geen stofzuigerverkoper meer, maar arbeider in een sweatshop).

Wie is die Elly eigenlijk?

Een literaire spotify — kan dat eigenlijk wel? In Nederland bestaat er nu een abonnementsdienst waar je voor een vast bedrag tien geselecteerde boeken per maand kunt downloaden én houden. De dienst kreeg naar goed Nederlands gebruik een oer-Hollandse naam: Elly’s Choice.

Ik ben een hartstochtelijk lezer van literatuur en het eerste wat ik bij zo’n abonnementsdienst dan ook (al even oer-Hollands) denk, is: Elly, who the fuck is Elly en waarom zou ik haar keuze moeten willen lezen? Welnu, Elly is ‘een redactie van uitgevers en redacteuren’, zo meldt het persbericht. Welke uitgevers? Welke redacteuren? In ieder geval zijn vijf van de gekozen boeken bestsellers (meer dan 25 duizend exemplaren verkocht), en de andere vijf zijn ‘onbekendere titels en debuten’. Ik heb meteen het gevoel dat dat laatste er staat om types als mij de mond te snoeren. Maar zelfs mét die toevoeging weet ik nu al dat ik als hartstochtelijk lezer hoogstwaarschijnlijk geen boodschap zal hebben aan de keuze die ‘Elly’ maandelijks voor mij maakt. Die bestsellers zal ik ofwel toch al gelezen hebben, of ze interesseren me geen lor. Ik lees sowieso wat ik zelf wil.

Het moet dus zijn dat de dienst bedoeld is voor mensen die geen hartstochtelijke lezers zijn. Maar die lezen niet eens tien boeken per jaar! Wat moeten die met een dienst die hen tien boeken per maand aansmeert? Als hartstochtelijk lezer met ook nog een gezinsleven, zijn tien boeken per maand zelfs voor mij niet in alle maanden haalbaar. Want we hebben het hier over boeken, hé, niet over popsongs. Die duren vier, vijf minuten — maar een bóék, dat is toch een ander paar mouwen.

2,99 gedeeld door tien

En dan die prijs… 2,99 euro per maand bij een jaarabonnement is leuk voor de consument, daar niet van. Maar hoeveel daarvan gaat er eigenlijk naar de auteurs? Een auteur zou bij 100% royalty’s hoogstens zo’n 30 cent per exemplaar kunnen verdienen (2,99 gedeeld door tien). Ter vergelijking: bij een papieren exemplaar gaat het — onder de 5000 exemplaren — idealiter om 10% van de verkoopprijs, gemiddeld dus zo’n 2 euro per verkocht exemplaar (gesteld dat de uitgever zich houdt aan het in de sector overeengekomen standaardcontract, wat een aantal nadrukkelijk niet doet). Gezien de huidige economische omstandigheden, de dalende verkoopcijfers van vooral literaire fictie, lijkt het niet erg waarschijnlijk dat auteurs die schamele 30 cent zullen krijgen. Integendeel. Die omstandigheden maken dat de grote uitgeefconcerns (waarvan literaire uitgeverijen vaak een onderdeel zijn) eigenlijk liever lijken te vergeten dat hun auteurs de grondstof vormen voor hun bedrijf. Sommigen lijken zelfs te geloven in een vorm van slavernij: de auteurs moeten de ‘content’ die zij voor hun plannen nodig hebben liefst gratis leveren. Zo bekeken lijkt Elly’s Choice zelfs een besparingsmaatregel op kosten van de auteur: wie meer dan 25.000 exemplaren verkoopt, krijgt al snel meer dan 10% royalties. De door ‘Elly’ aangeboden titels zijn zo een concurrentie voor diezelfde titels in boekvorm, of zelfs in e-boekvorm op andere platforms. Een bestsellerauteur die hier aan meedoet, doet zichzelf de das om.

Foie gras

Elly’s Choice lijkt toch vooral een initiatief te zijn van uitgevers in het nauw, van uitgevers die geconfronteerd met dalende verkoopcijfers en onrealistische winstverwachtingen gedwongen worden alles te vermalen tot iets wat de consument gemakkelijk met een trechter door de strot kan worden geduwd, zodat er aan het eind van het jaar ten minste foie gras voor de aandeelhouders is. ‘Elly’s Choice’ is zo’n trechter.

Het valt nog te bezien of die vijf ‘onbekenden’ en dubutanten, de boeken die vijf maanden na hun verschijning de kaap van de 25.000 verkochte exemplaren niet hebben gerond (want dat is het criterium), voldoende zijn om de indruk weg te nemen dat ook Elly’s Choice — net als de meeste grote boekhandelketens — vooral bedoeld is om meer van hetzelfde te verkopen —  bestselleritis, zeg maar. Literatuur is gebaat bij diversiteit en meerstemmigheid, niet bij een steeds verdergaande verschraling van het aanbod.

Laten we zeggen dat ik zo mijn twijfels heb. Dat men denkt dat een literair werk op dezelfde wijze verkocht kan worden als een popsong, dat er tussen beide geen wezenlijk verschil bestaat, lijkt mij eerder een bewijs dat men in de hogere echelons van de grote uitgeverijen totaal geen idee meer heeft wat het is dat men eigenlijk probeert te verkopen. Erger nog: dat het ze ook niet interesseert. Op zijn oer-Hollands: they don’t give a fuck.