Biller

De veroordeling van Maxim Biller wegens “Verletzung der Persönlichkeitsrechte” is sowieso het einde van de sleutelroman, en misschien nog van meer. Biller zou in zijn roman Esra intieme details van zijn relatie met een vroegere geliefde zodanig hebben verwerkt dat er geen twijfel kon bestaan over de ware identiteit van zijn personages. Ook “intime, sexuelle Details” zouden door Biller in zijn roman zijn beschreven, en met name dat is voor David Hugendick in Die Zeit, reden om in te stemmen met het oordeel van de rechter dat hier de vrijheid van de kunst zijn grenzen bereikt heeft, ook al vindt hij de aan Biller opgelegde boete (50.000 euro) exorbitant.

Intieme, seksuele details komen in veel boeken voor, maar er is toch eerst een lezer voor nodig om te roepen dat het om zijn of haar intimiteit gaat, lijkt me. En als ik als lezer mijn intimiteiten niet op straat zou willen gooien, dan zou ik er zelfs bij herkenning van een en ander zedig het zwijgen toe doen. Al is er hier een probleem: de ex-geliefde schijnt een bekende actrice te zijn — iemand die waarschijnlijk voortdurend in de veronderstelling verkeert, en door de roddelpers mogelijk ook in de waan wordt gehouden (een bekende actrice immers), dat haar leven sowieso geen intimiteit meer kent. Omdat ze ervan uitgaat dat iedereen haar kent, is haar herkenning van zichzelf in een personage onmiddellijk aanleiding om te veronderstellen dat dus iedereen het wel gezien zal hebben. Na de aanklacht in elk geval wel. Lezers van Billers boek (dat overigens al een tijdlang verboden is (daar heb ik, in fel contrast met het geval Brusselmans destijds, geen petities over gezien van onze plaatselijke intellectuelen)) weten nu zeker dat ze perfect op de hoogte zijn van het intieme seksleven van de actrice. Dergelijke wetenschap schijnt sommigen veel voldoening te schenken.

Maar buiten de veronderstelde openbaarheid van het privéleven van de geviseerde persoon zelf, hebben we in de huidige literatuurbeschouwing natuurlijk te maken met een overdreven, haast ziekelijk te noemen aandacht voor het biografische. Een boek krijgt pas zijn waarde als de auteur het zelf heeft meegemaakt, zo lijkt het wel, waarbij lezers dan ook nog vaak de vergissing begaan om hun eigen identificatie met een personage als bewijs te zien voor het feit dat wat ze lazen ‘echt gebeurd’ zou zijn. Een auteur kan dat laatste eventueel als een compliment beschouwen, maar elke schrijver weet dat er tussen de historische werkelijkheid van een gebeuren en de beschrijving van dat gebeuren een niet te overbruggen kloof gaapt. Het is een cliché van jewelste dat twee ooggetuigen van hetzelfde voorval daarover twee verschillende verhalen zullen vertellen, maar als het om romans gaat lijkt men er klakkeloos van uit te gaan dat wat beschreven staat precies weergeeft ‘hoe het was’. Het stelt de veroordeling van de ‘cultuur van de letterlijkheid’ die moslims zo lichtgeraakt zou maken, in een wat ander daglicht. Blijkbaar is de verlichte westerse mens daar zelf ook nog niet helemaal overheen gegroeid.

Het gaat me er hier niet om de vrijheid van de kunst tegen alles te verdedigen; er is geen vrijheid zonder beperking. Maar het gaat er wel om dat het werkelijke oordeel over schending van de privésfeer van een bekende actrice pas kan volgen na een literair oordeel over het boek in kwestie. Ging het Billler louter om beschadiging van zijn ex-geliefde? Is dat de enige betekenis van het boek? Is het dus met andere woorden eigenlijk alleen voor hemzelf bestemd — hoezeer ook geëtaleerd voor een redelijk groot lezerspubliek (Biller behoort tot de bekendere schrijvers van Duitsland)? Of zijn er in het boek elementen die maken dat het particuliere tot iets algemeens wordt? Door het boek te verbieden heeft de rechter in München anderen de mogelijkheid ontnomen om daarover te oordelen — een grove inbreuk op de vrijheid van lezen.

Uit wat men over het boek kan lezen (bijvoorbeeld hier, blijkt wel de ironie van de aanklacht zelf. Ik maak uit een enkele bespreking op dat een personage in het boek (een schrijver) in conflict komt met zijn geliefde (een actrice) omdat hij een boek over hun liefde geschreven heeft…