Met stijgende verbazing lees ik de lof die Mark Rutte krijgt toegezwaaid. De grootste verwezenlijking van de achtereenvolgende regeringen die hij leidde, is dat hijzelf de premier bleef. Zelf snoefde hij vaak dat voor hem ‘Nederland’ voorop stond, wat betekende: zelfs belangrijker was dan de agendapunten van zijn eigen liberale VVD. Maar iemand die zo lang aan de macht is, maakt misschien ook de fout die niet democratisch gekozen leiders steevast maken: dat ze in zichzelf de verpersoonlijking van de natie zien.
Rutte laat een land achter dat compleet overhoop ligt. Dat heeft hij gemeen met ‘Mutti Merkel’, die maar liefst zestien jaar (2005-2021) Bundeskanzlerin van Duitsland was en wier eindeloze herverkiezing ook steeds werd uitgelegd als een keuze voor zekerheid. Nu ze vertrokken is, valt op hoe beroerd het wegennet eraan toe is, dat de Duitse spoorwegen een complete ramp zijn, dat het internet zich hier nog in het stadium bevindt van rond de millenniumwisseling, terwijl je bij het bellen met de gsm zomaar ineens in een ‘Funkloch’ terecht kunt komen: een gebied waar er geen dekking is. Het zijn niet eens de ergste problemen. Dat ze niet in staat is gebleken ‘de nieuwe bondslanden’ (de voormalige DDR) bij de rest van Duitsland te betrekken, heeft de AfD daar de wind in de zeilen gegeven.
Pappen en nathouden heeft noch in Nederland, in Duitsland noch elders de opmars van extreemrechts kunnen tegenhouden. Integendeel: de halfslachtigheid die vaak als compromisbereidheid werd uitgelegd, is zelf het gevolg van de verregaande ont-ideologisering van de politiek. Democratie kan niet zonder compromissen, maar Rutte ging meermalen zo ver dat zelfs het eigen (VVD-)standpunt uit het compromis verdwenen was. Dat gold ook voor Merkel. Dan is er geen sprake meer van compromis, maar van politiek à la tête du client. Het hielp beiden om lang in het zadel te blijven zitten.
Rutte was zo bezien de verpersoonlijking van de antipolitiek die, grofweg gesproken, sinds Thatcher en Reagan de westerse samenlevingen teistert. Politiek als ‘kunst van het mogelijke’. Dan is er nog hoogstens krappe manoeuvreerruimte binnen een werkelijkheid die voortaan nu eenmaal is wat ze is. De sociaaldemocraten aller landen zijn er enthousiast in meegegaan: in het verhaal dat we allemaal individuen zijn en allemaal verantwoordelijk voor ons eigen lot. Daarmee hielden ze op spreekbuis te zijn voor de arbeidersklasse, die voortaan haar achtergestelde positie maar moest begrijpen als iets waar ze zelf schuld aan had.
Politiek dient de kunst van het onmogelijke te zijn. Een politieke partij dient ideologisch te zijn. Ze onderscheidt zich van andere partijen en ideologieën. Ze bekijkt de wereld zoals ze wordt voorgesteld (economisch, sociaal, cultureel) op een ándere manier dan op dat moment gebruikelijk. Dat is het hart van de democratie: de mogelijkheid om voor iets anders te kiezen. Rutte was een vacuümpomp die met een jongensachtige flair de indruk wekte dat er maar één werkelijkheid was, de zijne. Hij noemde dat ‘Nederland’. Lof verdient hij daar niet voor. Hij is medeverantwoordelijk voor de komende opstand der horden.
Marc Reugebrink — De Inwijkeling 
Een gedachte over “Vandaag in DSAvond: vacuüm”